تفسیر فقهی حقوقی صفات مبهم متولیان در وقف نامه ها

واقف معمولاً برای اداره ی امور موقوفه شخصی را به عنوان متولی تعیین می نماید و برای اطمینان از مدیریت شایسته ی موقوفه، وجود برخی صفات را در او شرط می نماید. به دلایلی ممکن است که گاهی احراز این صفات با ابهام همراه شود و تشخیص متولی را دچار مشکل نماید. متولی ممکن است «منصوص» باشد یعنی در وقفنامه نام او برده شده و یا صفاتی برای متولی ذکر شده باشد که با فرد معینی منطبق گردد. در غیر این صورت، موقوفه مجهول التولیه است و شخصی باید به عنوان متولی «منصوب» گردد. اگر موقوفه دارای متولی نباشد در اوقاف عام، سازمان اوقاف با اذن ولی فقیه اداره ی این اوقاف را بر عهده دارد و در اوقاف خاص، تصدی وقف اصولاً با خود موقوف علیهم است. صفات متولی در سه گروه جای می گیرند: صفات قانونی، صفات کمّی و صفات کیفی. صفات قانونی عبارتند از: اهلیت، امانت و کفایت. در رابطه با صفات کمّی نیز صفت اسن و اکبر را می توان در وقفنامه ها مشاهده کرد که معمولاً همراه با قید نسلاً بعد نسل است و مراد از آن این است که، تا زمانی که از نسل مقدم یک شخص وجود دارد نوبت به افراد نسل های بعدی نمی رسد. معمول ترین صفات کیفی که در وقفنامه ها در مورد تعیین متولی می توان دید عبارتند از: اسلام، عدالت، ارشدیت، اجتهاد، اتقی و اورع بودن، اعلم بودن و اصلح بودن. در صورت ابهام در صفات متولی و حسب مورد می توان از این قراین کمک گرفت: دقت در متن و ظاهر وقفنامه برای دستیابی به مراد واقعی واقف، استناد به مدارک رسمی اشخاص، بهره بردن از مقتضیات زمان و اوضاع و احوال فردی و اجتماعی، نظر کارشناس و متخصص در حوزه ی مربوطه، ملاک قرار دادن قوت و ضعف ایمان فرد، استناد به سوابق اشخاص و همچنین شهرت اشخاص به برخی امور، بیّنه (شهادت دو شاهد عادل)، استفاضه و شیاع مفید علم و همچنین حصول علم مسئول رسیدگی کننده با در نظر گرفتن اوضاع و احوال و شرایط گوناگون. مراجعی که به بررسی صفات مبهم و تشخیص متولی می پردازند شعب تحقیق اوقاف و دادگاه های دادگستری می باشند. شعب تحقیق می توانند رأساً و یا به تقاضای طرفین، قرار استماع شهادت شهود و تحقیقات محلی و ارجاع امر به کارشناس و هر نوع تحقیقات دیگری را که برای روشن شدن موضوع لازم بدانند صادر و اجرا نمایند.